चीनले विश्वभरका प्रविधि बजारमा प्रभुत्व जमाउने अठोटसहित अर्धचालक (सेमीकन्डक्टर) प्रविधिमा उल्लेखनीय उछाल लिँदैछ। तर यस प्रगतिमा नवप्रवर्तनभन्दा पनि राज्य-प्रायोजित चोरी, जबरजस्ती प्रविधि स्थानान्तरण, र विश्वव्यापी नियमहरूको उल्लङ्घनले भूमिका खेलेको आरोप तीव्र बनेको छ।

दक्षिण-पूर्वी बेइजिङको औद्योगिक क्षेत्रमा अवस्थित सेमीकन्डक्टर म्यानुफ्याक्चरिङ इन्टरनेशनल कर्पोरेशन (SMIC) का इन्जिनियरहरू १४ न्यानोमिटर (nm) र ७nm प्रविधिमा आधारित चिपहरूको उत्पादनमा तीव्र गतिमा लागिरहेका छन्। यी प्रविधि विश्व मापदण्डअनुसार अत्याधुनिक नभए पनि, अमेरिका लगायत पश्चिमी देशहरूको प्रतिबन्धमा रहेको चिनियाँ कम्पनीका लागि ठूलो छलाङ मानिएको छ।

चीनको यो प्रगति राज्य-समर्थित हो। चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (CCP) को नेतृत्वमा सरकारले अर्बौं युआन स्वदेशी अर्धचालक उद्योग विकासमा खर्च गरिरहेको छ। यस पहलको केन्द्रमा छ — फोटोलिथोग्राफी — अति-सटीक प्रविधि जसद्वारा सिलिकन वेफरमा सूक्ष्म सर्किटहरू बनाइन्छ।

यस क्षेत्रमा डच कम्पनी ASML अग्रणी छ, जसले अत्याधुनिक EUV (Extreme Ultraviolet) मेसिनहरू निर्माण गर्छ। तर यी मेसिनहरू चीनलाई निर्यात गर्न प्रतिबन्धित छन्। परिणामस्वरूप, बेइजिङले परिचित रणनीति अपनाएको छ: सरकारी अनुदान, शैक्षिक अनुसन्धान, र व्यापक रूपमा औद्योगिक जासूसी।

चिनियाँ सरकारले घरेलु उपकरण निर्माता कम्पनीहरू, विश्वविद्यालयहरू र सैन्य-सम्बन्धित प्रयोगशालाहरूलाई ASML को विकल्प विकास गर्न परिचालन गरेको छ। LDP (Laser Discharge Plasma) जस्ता प्रविधिहरू परीक्षण गरिँदैछ, जसले LPP (Laser Produced Plasma) जस्तो पश्चिमी प्रविधिको सट्टा काम गर्न सक्छ।

यद्यपि, विशेषज्ञहरूका अनुसार यस्ता प्रविधिहरू विकसित गर्न दशकौं लाग्नेछ। ASML को EUV मेसिनहरू बनाउने प्रक्रियामा अर्बौं डलरको लगानी र विश्वव्यापी वैज्ञानिक सहयोग लाग्छ। चीनको त्वरित प्रतिकृतिका प्रयासहरूलाई “विनियोजनद्वारा नवप्रवर्तन छोट्याउने” प्रयासका रूपमा व्याख्या गरिँदैछ।

चीनको प्रविधि विकासमा औद्योगिक जासूसीको इतिहास लामो छ। CBS News का अनुसार, चिनियाँ ह्याकर समूह APT 41 ले ३० भन्दा बढी अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूबाट खरबौं डलर बराबरको बौद्धिक सम्पत्ति चोरेको छ, जसमा लडाकु विमान, मिसाइल प्रणाली, र चिप डिजाइनसम्बन्धी गोप्य विवरणहरू सामेल छन्।

‘अपरेशन कुकुबीज’ नामक साइबर अभियान अन्तर्गत चीनले उत्तर अमेरिका, युरोप र एशियाका कम्पनीहरूबाट संवेदनशील जानकारी गिगाबाइटका दरले निकाल्ने गरेको रिपोर्ट छ। यस्ता चोरीहरू केवल डिजिटल आक्रमणमा सीमित छैनन्। चीनमा सञ्चालन गर्ने विदेशी कम्पनीहरूलाई प्रविधि साझेदारी गर्न दबाब दिने, जबरजस्ती संयुक्त उद्यममा बाँध्ने र ‘प्रतिभा चोरी’ गर्ने रणनीति पनि सक्रिय छन्।

सन् २०१८ मा डच कम्पनी ASML ले अमेरिकी कम्पनी Xtal Inc. विरुद्ध मुद्दा दायर गर्‍यो, जसमा एक पूर्व ASML इन्जिनियरले स्रोत कोड चोरेर चिनियाँ फर्म Dongfang Jingyuan Electronics लाई सुम्पिएको आरोप थियो। अदालतले २० लाखभन्दा बढी कोड लाइन चोरी भएको प्रमाणित गर्‍यो। आरोपित इन्जिनियर क्यालिफोर्नियामा पक्राउ वारन्टको सूचीमा छन्, तर अहिले चीनमा कार्यरत छन्।

त्यसपश्चात पनि ASML ले चीनमा आफ्ना सेवा र मर्मत केन्द्रहरू सञ्चालन गरिरहेको छ, जसले पश्चिमी कम्पनीहरूको दुविधा झल्काउँछ, एकातिर ठूलो बजारको लोभ, अर्कोतिर बौद्धिक सम्पत्तिको जोखिम।

Huawei द्वारा हालै सार्वजनिक गरिएको Mate 60 Pro स्मार्टफोन, ७nm चिप प्रयोग गरेर चिनियाँ प्राविधिक सफलता भनेर प्रस्तुत गरिएको थियो। तर विश्लेषकहरूका अनुसार चीनले अझै EUV प्रविधि प्रयोग गर्न नसकेको अवस्थामा त्यस चिपको उत्पादन सायद पुरानो DUV विधिबाट गरिएको हो, सम्भवतः रिभर्स इन्जिनियरिङ वा विदेशी प्रविधिको प्रयोगमार्फत। चिनियाँ सरकारले प्रविधिमा आत्मनिर्भरता हासिल गरेको दाबी गरिए पनि यसले राज्य–स्वीकृत चोरीलाई नै औपचारिकता दिएको संकेत दिन्छ।

सैद्धान्तिक रूपमा चीनले आफ्नै ASML बनाउने लक्ष्य हासिल गर्न सक्छ। तर यदि त्यो मार्ग जबरजस्ती, जासूसी र नियमको उल्लङ्घनमार्फत तय गरिएको हो भने, त्यो केवल इन्जिनियरिङको उपलब्धि होइन, एक यस्ता शासन मोडलको प्रतीक हुनेछ, जहाँ चोरीलाई नीति बनाइएको हुन्छ। चीनको यस्तो आक्रामक प्रविधि रणनीतिले नवप्रवर्तन, पारदर्शिता, र कानुनी शासनको सिद्धान्तमाथि नै चुनौती खडा गरेको विश्लेषकहरूको चेतावनी छ। अब अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले निर्णय गर्नुपर्छ, यस्ता अभ्यासहरूलाई पुरस्कृत गर्ने कि प्रतिरोध गर्ने।