सीमापार कारोबारका लागि भारतको एकीकृत भुक्तानी इन्टरफेस (यूपीआई) प्रणाली अपनाउने पहिलो देश बनेसँगै नेपाल–भारत सम्बन्धले ऐतिहासिक मित्रता, पारस्परिक विश्वास र सांस्कृतिक निकटतामा आधारित सहकार्यलाई थप मजबुत बनाउने दिशामा अर्को महत्वपूर्ण कदम चालेको छ।

यस पहलले भुक्तानी प्रक्रियालाई सरल र प्रभावकारी बनाउनुका साथै नेपालको समष्टिगत अर्थतन्त्रमा सकारात्मक प्रभाव पारेको छ। स्थानीय उपभोग, पर्यटन तथा आतिथ्य सत्कार क्षेत्रमा यसले नयाँ ऊर्जा भरेको देखिन्छ। एकीकरण भएको मात्र छ महिनाभित्र यूपीआईमार्फत भएका कारोबारको संख्या एक लाख नाघ्नु यसकै प्रमाण हो।

नेपालमा एकीकृत डिजिटल भुक्तानी इकोसिस्टम विकास गरिरहेको फोनपेले भारतको रियल–टाइम मोबाइल भुक्तानी प्रणालीले डिजिटल लेनदेनमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको जनाएको छ। यसले विशेष गरी पर्यटक र तीर्थयात्रीहरूका लागि मुद्रा सटही र खर्च प्रक्रियालाई झन्झटमुक्त बनाएको छ।

फोनपेका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत दिवस कुमारले यूपीआई एकीकरणलाई नेपालको डिजिटल अर्थतन्त्रतर्फको यात्रामा “एक महत्वपूर्ण कोसेढुङ्गा” को संज्ञा दिएका छन्। उनका अनुसार, यसले व्यापार र पर्यटन क्षेत्रमा दीर्घकालीन सकारात्मक प्रभाव पार्नेछ। “यो सीमापार भुक्तानी समाधानले दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्ध, वाणिज्य र पर्यटनलाई उल्लेखनीय रूपमा सुदृढ बनाउनेछ, जसले अन्ततः साझा समृद्धि र प्रगतिलाई प्रवर्द्धन गर्नेछ,” उनले भने।

भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले पनि यूपीआई एकीकरणले भारत र नेपालबीच आवतजावत गर्ने हजारौं विद्यार्थी, लाखौं पर्यटक, तीर्थयात्री तथा भारतमा उपचारका लागि जाने नेपालीहरूलाई ठूलो सुविधा पुर्‍याउने बताएका छन्। नेपालमा यूपीआईको सुरुवातकै दिन १०० भन्दा बढी डिजिटल कारोबार दर्ता हुनु यसप्रति जनस्तरमा देखिएको उत्साहको संकेत हो।

होटल एसोसिएसन नेपालका अध्यक्ष विनायक शाहले सीमापार डिजिटल भुक्तानी सेवा पर्यटन उद्योगका लागि “सकारात्मक खबर” भएको बताए। “नेपालका धेरै स्थानमा अझै क्रेडिट कार्ड सहज उपलब्ध छैनन्। तर QR प्रणाली लगभग सबै ठाउँमा पुगिसकेको छ, जसले विदेशी पर्यटकहरूका लागि भुक्तानी प्रक्रिया अत्यन्त सहज बनाउनेछ,” उनले भने।

नेपाली नागरिकहरूले पनि भारतीय प्रविधि अपनाइएकोमा सकारात्मक प्रतिक्रिया जनाएका छन्। सामाजिक सञ्जालमा एक प्रयोगकर्ताले लेखेका छन्, “UPI सबैभन्दा उत्कृष्ट भुक्तानी प्रणाली हो। यसले ढिलो बैंक स्थानान्तरणलाई बिजुलीको गतिमा रूपान्तरण गरेको छ।” अर्का प्रयोगकर्ताले भने, “भारतले डिजिटल भुक्तानीको क्षेत्रमा साँच्चै उल्लेखनीय उपलब्धि हासिल गरेको छ।”

यस पहलले भारतमा बसोबास गर्ने लाखौं नेपाली आप्रवासीहरूलाई समेत ठूलो राहत दिएको छ। अब उनीहरूले न्यून लागतमा र छिटो रूपमा नेपालमा रहेका परिवारलाई रकम पठाउन सक्छन्। नगद बोक्नुपर्ने, सटही गर्नुपर्ने वा ढिलो र जोखिमपूर्ण माध्यम अपनाउनुपर्ने बाध्यता हटेको छ। ट्र्याकिङ सुविधासहितको डिजिटल प्रणालीले रेमिट्यान्सलाई सुरक्षित र सहज बनाएको छ।

नेपालको अर्थतन्त्रका लागि रेमिट्यान्स एक प्रमुख विदेशी मुद्रा स्रोत भएकाले, विश्व बैंक समूहअन्तर्गतको अन्तर्राष्ट्रिय वित्त निगम (IFC) ले पनि यूपीआई एकीकरणको प्रशंसा गरेको छ। “यस कदमले भारत र नेपालबीचको वित्तीय सम्पर्कलाई बलियो बनाउँदै दुवै देशका यात्रु र आप्रवासीहरूका लागि सहज, कम लागतको भुक्तानी तथा रेमिट्यान्स स्थानान्तरण सम्भव बनाएको छ,” नेपालमा डिजिटल वित्तीय सेवासम्बन्धी प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ।

यूपीआई एकीकरणले नेपालको मुक्तिनाथ विकास बैंक र भारतको फोनपेबीच सहकार्यलाई पनि सहज बनाएको छ, जसबाट अन्तर्राष्ट्रिय QR भुक्तानी सेवा सम्भव भएको छ। बैंकका अनुसार, यस डिजिटल सुविधाले “नेपाल–भारत आर्थिक सम्बन्धलाई अझ प्रगाढ बनाउँदै नेपालको पर्यटन र आर्थिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनेछ।”

अनुसन्धान विद्वान माधव ढकालका अनुसार, भारतको यूपीआई प्रणालीले नेपाललाई तीव्र गतिमा डिजिटल अर्थतन्त्रतर्फ उन्मुख हुन सहयोग पुर्‍याउन सक्छ। “२०२५ मा मात्र भारतमा १८ अर्बभन्दा बढी यूपीआई कारोबारहरू दर्ता भएका छन्,” उनले बताए। “नेपालका लागि यो प्रणालीले मोबाइल वालेट, QR-आधारित ग्रामीण भुक्तानी र पारदर्शी अनलाइन बैंकिङमार्फत वित्तीय समावेशीकरण विस्तार गर्ने ठूलो अवसर प्रदान गर्दछ।”